کد مطلب:234461 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:272
مقدمه عبدالصاحب زینی
«پیشگیری و حفظ بهداشت بهتر از درمان و معالجه است»
این سخن وارد از ائمه و دستور طبی مشهوری است كه مردمان زمان گذشته آن را حفظ كرده و به آیندگان سپرده اند و همیشه این سخن در زبان مردم جاری است و حتی به شكل مثل معروفی در آمده كه همه به آن استناد می كنند و قوانین طبیعی جدید هم به طور مطلق آن را تائید می كنند و مهمترین اركان علم طب روی آن بنا نهاده شده و یكی از دقیقترین فروع علم طب محسوب می شود كه استادان علم طب آن را همیشه به شاگردان خود تدریس نموده و آن را یكی از بدیهیات بی نیاز از
[ صفحه 24]
برهان و استدلال دانسته اند.
گر چه این جمله یك عبارت مختصر است كه چند كلمه بیشتر نیست ولی دارای معانی بسیار وسیع و فراگیر می باشد كه اگر شخص عاقلی آن را به آرامی و تفكر بخواند و دوباره آن را مورد دقت قرار دهد و بخواهد حقیقت آن را درك كند متوجه می شود كه رعایت این دستور، او را از خواندن كتابها و تألیفات زیاد پزشكی، بی نیاز می كند و اگر به همه معانی آن به طور دقیق عمل كند، به طور قطع از هرگونه مشقات و رنجهای بیماری دور می ماند و از خطرهائی كه همواره در كمین سلامتی انسانها نشسته مصون می ماند.
بلی پیش گیری بهتر از معالجه است و بنای محكم علم پزشكی بر روی این مثل استوار شده است و در علم طب آن را مهمترین، دقیق ترین و موفق ترین كار محسوب می دارند كه نام آن علم پیشگیری و حفظ بهداشت می باشد.
طب پیش گیری از مهمترین فروع علم طب جدید است و به طور كلی این فرع مسئولیت نگهداری بشر از هجوم میكروبهای خطرناك بیماری زا را بعهده گرفته است و باز هم همین فرع مسئول ساختن انسانهای سالم و دارای قدرت مقابله با امراض دیگر می باشد.
امتهای پیشین و زنده ی دارای تمدن وسیع كه شایسته داشتن حیات صحیح می باشند بیشتر سعی و كوشش خود را درباره ی تحقق بخشیدن به
[ صفحه 25]
همین مسئله پیشگیری معطوف داشته و قسمت بیشتر ثروت خود و درآمد عمومی را برای تحقق این فرع حساس كه استحقاق هرگونه عنایت را دارد، اختصاص داده اند. این امتهای تلاشگر ابتدا قوانین داخلی محلی برای رعایت این دستور وضع كردند، كه بعدا دولت آن قوانین را تأیید نمود و اكنون در همه نقاط عالم اجرا می شود و همه ی دولتها در تأیید و اجرای آن تلاش می كنند، به طوری كه بتدریج این دستور بصورت مشترك به همه ی جوامع داده شده و در زمان صلح و جنگ به شكل تعاون و همكاری در آمده و همه ی دولتهای هم پیمان میان خود و دشمنانشان این دستور را رعایت می كنند.
این قوانین بهداشتی و پیش گیری بین المللی بزرگترین عامل نجات همه ی انسانهای روی زمین در چند گرفتاری و حوادث و بیماری عمومی كه خطراتش شدیدتر از خطرات جنگ بوده كمك زیادی كرده، چون خطرهای بیماریهای واگیردار عمومی شدیدتر از انواع خطرات جنگی می باشد كه می توانیم آنها را خطرات و گرفتاری جنگ میكروبها و جرثومه ها بدانیم، یعنی جنگ با تسلط میكروبهای بیماری زا به طور كلی بدترین نوع گرفتاری جنگی محسوب می شود و در این مسئله كسی شك ندارد.
زیرا اگر ما به آمار تلفات آنفلوآنزا زمانی كه مردم قاره ی اروپا را از پا درآورده بود توجه كنیم می بینیم تلفات این بیماری به میزان تلفات در
[ صفحه 26]
در جنگ جهانی گذشته بوده است بعد هم اگر همكاری و یاری دولتهای بزرگ و قانون محاصره وبای نابود كننده بشر در میان مردم نبود، هر آینه بلا وسعت بیشتری پیدا می كرد و نفوی زیادی را تلف می نمود اگر ما تلفات بیماری گذشته را در اثر طول زمان فراموش كنیم وبای طاعونی بسیار شدیدی را كه در سالهای قبل در كشور عراق و سایر كشورهای عربی پیدا شد فراموش نمی كنیم كه مؤسسات بهداشت جهانی چقدر در این باره تلاش نمودند و تا چه حد با دوائر بهداشت محلی كمك كردند و قبل از جاگیر شدن آن بیماری به صورت جدی و فوری آن را از بین بردند.
این عمل فقط به وسیله ی پیشگیری مانند محاصره ی منطقه بیماری و مایه كوبی و عقیم ساختن رشد میكروبها و سایر روشهای مؤثر جدید موفق شد و یا شیوع مرض آبله و تیفوئید و تیفوس كه امروزه در كشورهای عربی به شكل بیماری منطقه ای - محلی درآمده و حملات گاه به گاه این امراض و تلاش در جلوگیری آنها نمونه ی بارزی از نتایج مثبت عمل پیشگیری می باشد.
قسمت دوم از طب پیشگیری كه مسئول حفظ بهداشت عمومی است، مهم ترین قسمت این طب محسوب می شود زیرا حفظ بهداشت عمومی، مقیاس و نشان دهنده ی درجه و میزان پیشرفت امتها به شمار می رود كه می بینیم ملت های پیشرفته و متمدن قسمت مهم تلاش خود را معطوف به همین مسئله (حفظ بهداشت عمومی) نموده و برای
[ صفحه 27]
مؤسسات بهداشتی در میان جوامع مترقی و متراكم اهمیت زیادی قائل می باشند به طوری كه هر كدام از افراد جامعه را آشنا به ضروریات بهداشت خود نموده است و آن افراد می دانند كه وظیفه ی آنان در به وجود آوردن افراد سالم و عاری از امراض، بخصوص امراض سرایت كننده ی ارثی و غیر ارثی چیست؟ و چگونه باید نوباوه گان جامعه را به صورت علمی با بهداشت صحیح و تغذیه ی درست تا رسیدن به مرحله رشد و سن بلوغ، تربیت كنند تا آنها بعدا قادر به تحمل مسئولیت اجتماعی و توجه به بدن خویش و فراگیری آموزشهای بهداشتی باشند.
لازم است بدانیم كه بدن انسان مانند یك ساختمان می باشد، همان طوری كه استحكام بنا به خوبی مصالح و مواد و نوع كار بستگی دارد، مراقبت بهداشتی جسم هم مانند همان بنا می باشد.
وقتی كه این مراقبت ادامه پیدا می كند و به صورت دقیق درآید، مدتهای طولانی آن بنا سر پا خواهد ایستاد، عناصر به وجود آورنده ی ساختمان آجر و سیمان می باشد، در جسم انسانی هم غذاها جای این مصالح را می گیرند، وقتی كه این دو نوع از جنس خوب باشند و به نحو احسن در ساختمان از این دو استفاده شود، بنا محكم تر خواهد بود.
پس غذا یگانه عامل قوام بخش جسم محسوب می شود، غذا شامل خوردنیها و نوشیدنیهاست كه جسم هر انسان روزانه به مقدار معینی از آن نیاز دارد كه البته برحسب اختلاف سن، مقدار و نوع غذاها با هم
[ صفحه 28]
اختلاف دارند، چنان كه در دوره های اول حیات (كودكی) جسم به غذاهائی نیاز دارد كه برای رشد و نمو بدن و استخوان بندی لازم است چون در این مرحله است كه تمامی اعضای داخلی و خارجی بدن باید رشد و تكامل پیدا كند.
این دوره از بدو ولادت تا اول دوره ی جوانی ادامه دارد و نیازمند به موادی است كه ساختمان عضلانی و اسكلت بندی جسم را تأمین و رشد دهد (مانند همان بناست كه مواد اولیه، اطاقها و محلها را از هم جدا می سازد) پس در این دوره نیاز آدمی به غذاهای مولد اعضای داخلی و خارجی بدن بیشتر از غذاهائی است كه جسم در استهلاك روزانه به آنها نیاز دارد.
پس از دوره ی جوانی كه انسان به رشد كامل می رسد آنگاه نوبت دوران كهولت و پیری است كه در این هنگام رشد بدن آدمی متوقف می شود و انسان فقط به غذاهائی نیاز دارد كه نیروی از بین رفته و مستهلك شده ی روزانه را جبران كند.
علمای زیادی حیات گرانبهای خود را وقف به بشریت كرده اند و تلاشهای زیادی درباره ی تحقیق در مورد علم تغذیه انجام داده اند زیرا این علم در ادامه ی حیات بشری و حفظ سلامتی او اهمیت زیادی دارد و نتایج این تحقیقات طولانی بسیار رضایت بخش می باشد اكنون جدولهائی در دسترس هست كه در عین اختصار به طور منظم و
[ صفحه 29]
دقیق تنظیم شده و خواص غذاها را بیان می كند. [1] .
این جدولها، نام و انواع غذاهای مختلف را بر حسب اهمیت آنها ذكر كرده و منافع و مشتقات و ارزش غذائی هر كدام از آنها را بیان نموده است حتی در آن جدولها تعیین شده كه انسانها در مراحل مختلف سنی از چه نوع غذا باید استفاده كنند و در مقابل این جدولها، جداولی هستند كه نام امراضی را كه به واسطه ی فقدان یكی از عناصر مهم غذائی در بدن آدمی به وجود می آید، ذكر می كنند همه این جدولها خلاصه بحثها و تجربه های متمادی و طولانی وسیعی است كه در ظرف چندین سال پزشكان زیست شناس و بهداشت آنها را اجرا كرده اند و از لحاظ علمی اثرات آن را ثابت نموده اند تا خدمات مهمی را برای انسانیت انجام داده باشند احترام چنین خدمتگزارانی بر ما واجب است و باید نام آنها را با آب طلا در بالای هر كتاب طبی مربوط به پیشگیری و بهداشت بنویسند.
تحقیقات علم پزشكی جدید روشن كرده كه قسمت مهم امراض از فقدان یكی از عناصر اصلی غذائی به وجود می آید، مثلا وجود یا فقدان ویتامین ها و یا كم یا زیاد شدن آنها یكی از مهم ترین و نیرومندترین اسباب تولید این امراض می باشند.
این قسمت از تشخیص مواد غذائی و تأثیر آنها در بدن آدمی، انقلابی
[ صفحه 30]
ملموس در تشخیص طبی درست به وجود آورده است.
در گذشته تعدادی از بیماریها به غلط تشخیص و معالجه می شدند كه در نتیجه بازتاب وخیمی ببار می آورد.
ولی بعد از این تحقیقات علمی و به دست آوردن یك سلسله حقایق تجربی همه ی آن معالجات غلط تصحیح شده و تشخیص نوینی مبتنی بر اساس ثابت و مسلم یافت شده كه هر كدام از این امراض مربوط به سوء تغذیه می باشد.
مثلا اخیرا كشف شده كه بزرگترین عامل تولید استسقاء كبدی (مرض بسیار بسیار زجر دهنده كه معالجه آن برای طب قدیم خیلی مشكل و برای طب جدید سخت است) همان بدی تغذیه می باشد، سابقا برای این بیماری علتهای غلط ذكر می كردند و روی همان تشخیص غلط معالجه می نمودند كه نتایج آن معالجات بسیار وخیم بود، لكن امروز پس از آنكه در اثر پیشرفت علم طب علت و سبب اصلی این بیماری شناخته شده، معالجه آن هم آسانتر گردیده است و معالجه این بیماری به واسطه ی مصرف كردن غذاهای بهداشتی توسط بیمار و بهبود جهاز هاضمه ناشی از استفاده از غذاهای بهداشتی و مفید میسر شده است البته ذكر این بیماری یك مثال ساده برای اثبات اهمیت و تأثیر غذاها در سلامتی جسم و بیان ارتباط آنها با اكتشافات طب جدید می باشد و نشان دهنده ی این حقیقت است كه چگونه مجرای معالجات پزشكی
[ صفحه 31]
به طور كلی تغییر كرده است.
معالجه مرض «الكساح» اطفال در قدیم بسیار مشكل بود ولی امروز علم پزشكی جدید، تعداد زیادی از كودكان را از اختلالات جسمی كه به واسطه ی این مرض پدید می آید نجات داده است پس با توجه به مطالب بالا مسلم می شود كه غذاها، عناصر اصلی برای استحكام ساختمان جسمانی محسوب می شوند و حفظ بهداشت جسم به منزله ی نگهداری این بنا از خرابی می باشد زیرا حفظ بهداشت اهمیت زیادی در ادامه سلامتی و حیات جسم دارد بنابراین توجه به حفظ بهداشت یكی از واجبات مهم بر گردن هر شخصی است كه می توان آن را جز واجبات دینی محسوب نمود.
به همین جهت است كه گفته اند: توجه به بهداشت و سلامتی جسم عبادت است چون نتیجه اهمال و سستی در حفظ بهداشت، آماده ساختن جسم برای قبول خطرات جسمانی است چه بسا ممكن است این خطرات به حیات افراد هم لطمه وارد سازد.
حفظ بهداشت شامل مطالب زیادی خود جسم و محیط طراف آن می باشد مثلا محدود ساختن غذاهای ضروری بدن و همچنین تعیین اوقات استفاده از این غذاها و محدود ساختن انواع طعامها و اجتناب از استعمال دخانیات و سایر مواد مخدر مانند تریاك، حشیش و همچنین دوری از مصرف غذاهای مضر و بی خوابی آور كه همه اینها جزو مسائل
[ صفحه 32]
بهداشتی است و همچنین حفظ كردن غذاها در بهار و تابستان از اثرات خارجی مانند گرما و پشه و از كثافتهایی كه حشرات ناقل آن هستند، بعد هم توجه مستقیم به خود جسم و اهمیت دادن به نظافت عمومی و خصوصی بدن، نظافت خصوصی مربوط به اعضای حواس مانند چشم، دهان، گوش و بینی همه ی اینها جزو مسائل بهداشت هستند.
در مسئله بهداشت اعمالی هست كه روزانه انجام آنها بر هر انسانی واجب است چون رعایت آنها سلامتی بدن را حفظ می كند، مانند استحمام به صورت صحیح و با شروط مخصوصی كه علم بهداشت تعیین كرده، آنهم در وقتهای معین، بعد از آن ورزش روزانه و توجه به لباسهای داخلی (زیر پیراهن، شورت) و خارجی از حیث نوع بافت و نظافت آنها، بعد هم دوری جستن از عادات زشت مانند شب زنده داری و انجام سایر اعمالی كه جسم را ناتوان می كند و ذكر همه آنها در اینجا لازم نمی باشد اینها مطالب مختصری از بهداشت است كه رابطه كامل با مثل مشهور «پیش گیری و بهداشت بهتر از معالجه است» دارد.
رساله امام رضا علیه السلام كه یكی از نوادر زمان خود می باشد در بیان مطالب، بسیار شیوا و رساست و شامل نصایح گرانبهایی است كه اگر هر عالمی از علمای طب بخواهد از این رساله را تشریح كند و یا تعلیقی بر آن بنویسد، مسلما به تألیف چندین كتاب پرحجم نیازمند خواهد شد باز
[ صفحه 33]
هم نخواهد توانست حق مطالب دقیق این رساله را ادا كند و این رساله پرمغز علمی به طور اختصار شامل تعدادی از علوم طبیعی مانند:
1 - علم تشریح
2- علم زیست شناسی
3 - علم وظایف الاعضاء (فیزیولوژی)
4 - علم امراض پاتولوژی
5 - علم حفظ بهداشت و علم پیش گیری
6 - علم غذاها
7 - علم شیمی
این رساله، آن مثل معروفی كه ذكر كردیم، به طور صحیح و روشن تفسیر كرده و اثرات آن را با بیان واضح شرح داده است كه من به زودی در تعلیق خود به این رساله مطالب آن را توضیح خواهم داد و نكات علمی آنرا هم كه می توان از لحاظ بهداشتی مورد استفاده قرار داد، بیان خواهم نمود.
چیزی كه لازم است قبلا به خواننده تذكر دهم این است كه: امام رضا علیه السلام كه درود و رحمت خداوند بر او باد این رساله طلائی را حدود سال 201 هجری برای مأمون خلیفه نوشته است آنهم در زمانی كه علم طب هنوز مراحل اولی خود را می پیمود و تحقیق در آن علم به صورت غیر علمی و فقط مبتنی بر تجربیات بود و در آن هنگام اكتشافات علمی
[ صفحه 34]
در طب وجود نداشت و میكروب ها كشف نشده بودند و چیزی هم از عناصر مهم غذائی مانند ویتامین ها و كلسیم ها شناخته نشده بود و طریق مقابله با میكروب ها به وسیله پنی سیلین و ترومایسین و اورومایسین و غیره كشف نشده بود.
البته مسائل این رساله نسبت به زمان خیلی به ظاهر ساده و به نظر می رسد ولی بسیار عمیق و پیچیده است و نیاز كامل به تحقیقات علمی درباره مسائل این رساله هست و بحثهای طولانی لازم دارد، تا اسرار و باطن مطالب این رساله كشف شود، تا بتوان آنها را با حقایق علمی امروزی پزشكی انطباق داد.
[ صفحه 35]
این سخن وارد از ائمه و دستور طبی مشهوری است كه مردمان زمان گذشته آن را حفظ كرده و به آیندگان سپرده اند و همیشه این سخن در زبان مردم جاری است و حتی به شكل مثل معروفی در آمده كه همه به آن استناد می كنند و قوانین طبیعی جدید هم به طور مطلق آن را تائید می كنند و مهمترین اركان علم طب روی آن بنا نهاده شده و یكی از دقیقترین فروع علم طب محسوب می شود كه استادان علم طب آن را همیشه به شاگردان خود تدریس نموده و آن را یكی از بدیهیات بی نیاز از
[ صفحه 24]
برهان و استدلال دانسته اند.
گر چه این جمله یك عبارت مختصر است كه چند كلمه بیشتر نیست ولی دارای معانی بسیار وسیع و فراگیر می باشد كه اگر شخص عاقلی آن را به آرامی و تفكر بخواند و دوباره آن را مورد دقت قرار دهد و بخواهد حقیقت آن را درك كند متوجه می شود كه رعایت این دستور، او را از خواندن كتابها و تألیفات زیاد پزشكی، بی نیاز می كند و اگر به همه معانی آن به طور دقیق عمل كند، به طور قطع از هرگونه مشقات و رنجهای بیماری دور می ماند و از خطرهائی كه همواره در كمین سلامتی انسانها نشسته مصون می ماند.
بلی پیش گیری بهتر از معالجه است و بنای محكم علم پزشكی بر روی این مثل استوار شده است و در علم طب آن را مهمترین، دقیق ترین و موفق ترین كار محسوب می دارند كه نام آن علم پیشگیری و حفظ بهداشت می باشد.
طب پیش گیری از مهمترین فروع علم طب جدید است و به طور كلی این فرع مسئولیت نگهداری بشر از هجوم میكروبهای خطرناك بیماری زا را بعهده گرفته است و باز هم همین فرع مسئول ساختن انسانهای سالم و دارای قدرت مقابله با امراض دیگر می باشد.
امتهای پیشین و زنده ی دارای تمدن وسیع كه شایسته داشتن حیات صحیح می باشند بیشتر سعی و كوشش خود را درباره ی تحقق بخشیدن به
[ صفحه 25]
همین مسئله پیشگیری معطوف داشته و قسمت بیشتر ثروت خود و درآمد عمومی را برای تحقق این فرع حساس كه استحقاق هرگونه عنایت را دارد، اختصاص داده اند. این امتهای تلاشگر ابتدا قوانین داخلی محلی برای رعایت این دستور وضع كردند، كه بعدا دولت آن قوانین را تأیید نمود و اكنون در همه نقاط عالم اجرا می شود و همه ی دولتها در تأیید و اجرای آن تلاش می كنند، به طوری كه بتدریج این دستور بصورت مشترك به همه ی جوامع داده شده و در زمان صلح و جنگ به شكل تعاون و همكاری در آمده و همه ی دولتهای هم پیمان میان خود و دشمنانشان این دستور را رعایت می كنند.
این قوانین بهداشتی و پیش گیری بین المللی بزرگترین عامل نجات همه ی انسانهای روی زمین در چند گرفتاری و حوادث و بیماری عمومی كه خطراتش شدیدتر از خطرات جنگ بوده كمك زیادی كرده، چون خطرهای بیماریهای واگیردار عمومی شدیدتر از انواع خطرات جنگی می باشد كه می توانیم آنها را خطرات و گرفتاری جنگ میكروبها و جرثومه ها بدانیم، یعنی جنگ با تسلط میكروبهای بیماری زا به طور كلی بدترین نوع گرفتاری جنگی محسوب می شود و در این مسئله كسی شك ندارد.
زیرا اگر ما به آمار تلفات آنفلوآنزا زمانی كه مردم قاره ی اروپا را از پا درآورده بود توجه كنیم می بینیم تلفات این بیماری به میزان تلفات در
[ صفحه 26]
در جنگ جهانی گذشته بوده است بعد هم اگر همكاری و یاری دولتهای بزرگ و قانون محاصره وبای نابود كننده بشر در میان مردم نبود، هر آینه بلا وسعت بیشتری پیدا می كرد و نفوی زیادی را تلف می نمود اگر ما تلفات بیماری گذشته را در اثر طول زمان فراموش كنیم وبای طاعونی بسیار شدیدی را كه در سالهای قبل در كشور عراق و سایر كشورهای عربی پیدا شد فراموش نمی كنیم كه مؤسسات بهداشت جهانی چقدر در این باره تلاش نمودند و تا چه حد با دوائر بهداشت محلی كمك كردند و قبل از جاگیر شدن آن بیماری به صورت جدی و فوری آن را از بین بردند.
این عمل فقط به وسیله ی پیشگیری مانند محاصره ی منطقه بیماری و مایه كوبی و عقیم ساختن رشد میكروبها و سایر روشهای مؤثر جدید موفق شد و یا شیوع مرض آبله و تیفوئید و تیفوس كه امروزه در كشورهای عربی به شكل بیماری منطقه ای - محلی درآمده و حملات گاه به گاه این امراض و تلاش در جلوگیری آنها نمونه ی بارزی از نتایج مثبت عمل پیشگیری می باشد.
قسمت دوم از طب پیشگیری كه مسئول حفظ بهداشت عمومی است، مهم ترین قسمت این طب محسوب می شود زیرا حفظ بهداشت عمومی، مقیاس و نشان دهنده ی درجه و میزان پیشرفت امتها به شمار می رود كه می بینیم ملت های پیشرفته و متمدن قسمت مهم تلاش خود را معطوف به همین مسئله (حفظ بهداشت عمومی) نموده و برای
[ صفحه 27]
مؤسسات بهداشتی در میان جوامع مترقی و متراكم اهمیت زیادی قائل می باشند به طوری كه هر كدام از افراد جامعه را آشنا به ضروریات بهداشت خود نموده است و آن افراد می دانند كه وظیفه ی آنان در به وجود آوردن افراد سالم و عاری از امراض، بخصوص امراض سرایت كننده ی ارثی و غیر ارثی چیست؟ و چگونه باید نوباوه گان جامعه را به صورت علمی با بهداشت صحیح و تغذیه ی درست تا رسیدن به مرحله رشد و سن بلوغ، تربیت كنند تا آنها بعدا قادر به تحمل مسئولیت اجتماعی و توجه به بدن خویش و فراگیری آموزشهای بهداشتی باشند.
لازم است بدانیم كه بدن انسان مانند یك ساختمان می باشد، همان طوری كه استحكام بنا به خوبی مصالح و مواد و نوع كار بستگی دارد، مراقبت بهداشتی جسم هم مانند همان بنا می باشد.
وقتی كه این مراقبت ادامه پیدا می كند و به صورت دقیق درآید، مدتهای طولانی آن بنا سر پا خواهد ایستاد، عناصر به وجود آورنده ی ساختمان آجر و سیمان می باشد، در جسم انسانی هم غذاها جای این مصالح را می گیرند، وقتی كه این دو نوع از جنس خوب باشند و به نحو احسن در ساختمان از این دو استفاده شود، بنا محكم تر خواهد بود.
پس غذا یگانه عامل قوام بخش جسم محسوب می شود، غذا شامل خوردنیها و نوشیدنیهاست كه جسم هر انسان روزانه به مقدار معینی از آن نیاز دارد كه البته برحسب اختلاف سن، مقدار و نوع غذاها با هم
[ صفحه 28]
اختلاف دارند، چنان كه در دوره های اول حیات (كودكی) جسم به غذاهائی نیاز دارد كه برای رشد و نمو بدن و استخوان بندی لازم است چون در این مرحله است كه تمامی اعضای داخلی و خارجی بدن باید رشد و تكامل پیدا كند.
این دوره از بدو ولادت تا اول دوره ی جوانی ادامه دارد و نیازمند به موادی است كه ساختمان عضلانی و اسكلت بندی جسم را تأمین و رشد دهد (مانند همان بناست كه مواد اولیه، اطاقها و محلها را از هم جدا می سازد) پس در این دوره نیاز آدمی به غذاهای مولد اعضای داخلی و خارجی بدن بیشتر از غذاهائی است كه جسم در استهلاك روزانه به آنها نیاز دارد.
پس از دوره ی جوانی كه انسان به رشد كامل می رسد آنگاه نوبت دوران كهولت و پیری است كه در این هنگام رشد بدن آدمی متوقف می شود و انسان فقط به غذاهائی نیاز دارد كه نیروی از بین رفته و مستهلك شده ی روزانه را جبران كند.
علمای زیادی حیات گرانبهای خود را وقف به بشریت كرده اند و تلاشهای زیادی درباره ی تحقیق در مورد علم تغذیه انجام داده اند زیرا این علم در ادامه ی حیات بشری و حفظ سلامتی او اهمیت زیادی دارد و نتایج این تحقیقات طولانی بسیار رضایت بخش می باشد اكنون جدولهائی در دسترس هست كه در عین اختصار به طور منظم و
[ صفحه 29]
دقیق تنظیم شده و خواص غذاها را بیان می كند. [1] .
این جدولها، نام و انواع غذاهای مختلف را بر حسب اهمیت آنها ذكر كرده و منافع و مشتقات و ارزش غذائی هر كدام از آنها را بیان نموده است حتی در آن جدولها تعیین شده كه انسانها در مراحل مختلف سنی از چه نوع غذا باید استفاده كنند و در مقابل این جدولها، جداولی هستند كه نام امراضی را كه به واسطه ی فقدان یكی از عناصر مهم غذائی در بدن آدمی به وجود می آید، ذكر می كنند همه این جدولها خلاصه بحثها و تجربه های متمادی و طولانی وسیعی است كه در ظرف چندین سال پزشكان زیست شناس و بهداشت آنها را اجرا كرده اند و از لحاظ علمی اثرات آن را ثابت نموده اند تا خدمات مهمی را برای انسانیت انجام داده باشند احترام چنین خدمتگزارانی بر ما واجب است و باید نام آنها را با آب طلا در بالای هر كتاب طبی مربوط به پیشگیری و بهداشت بنویسند.
تحقیقات علم پزشكی جدید روشن كرده كه قسمت مهم امراض از فقدان یكی از عناصر اصلی غذائی به وجود می آید، مثلا وجود یا فقدان ویتامین ها و یا كم یا زیاد شدن آنها یكی از مهم ترین و نیرومندترین اسباب تولید این امراض می باشند.
این قسمت از تشخیص مواد غذائی و تأثیر آنها در بدن آدمی، انقلابی
[ صفحه 30]
ملموس در تشخیص طبی درست به وجود آورده است.
در گذشته تعدادی از بیماریها به غلط تشخیص و معالجه می شدند كه در نتیجه بازتاب وخیمی ببار می آورد.
ولی بعد از این تحقیقات علمی و به دست آوردن یك سلسله حقایق تجربی همه ی آن معالجات غلط تصحیح شده و تشخیص نوینی مبتنی بر اساس ثابت و مسلم یافت شده كه هر كدام از این امراض مربوط به سوء تغذیه می باشد.
مثلا اخیرا كشف شده كه بزرگترین عامل تولید استسقاء كبدی (مرض بسیار بسیار زجر دهنده كه معالجه آن برای طب قدیم خیلی مشكل و برای طب جدید سخت است) همان بدی تغذیه می باشد، سابقا برای این بیماری علتهای غلط ذكر می كردند و روی همان تشخیص غلط معالجه می نمودند كه نتایج آن معالجات بسیار وخیم بود، لكن امروز پس از آنكه در اثر پیشرفت علم طب علت و سبب اصلی این بیماری شناخته شده، معالجه آن هم آسانتر گردیده است و معالجه این بیماری به واسطه ی مصرف كردن غذاهای بهداشتی توسط بیمار و بهبود جهاز هاضمه ناشی از استفاده از غذاهای بهداشتی و مفید میسر شده است البته ذكر این بیماری یك مثال ساده برای اثبات اهمیت و تأثیر غذاها در سلامتی جسم و بیان ارتباط آنها با اكتشافات طب جدید می باشد و نشان دهنده ی این حقیقت است كه چگونه مجرای معالجات پزشكی
[ صفحه 31]
به طور كلی تغییر كرده است.
معالجه مرض «الكساح» اطفال در قدیم بسیار مشكل بود ولی امروز علم پزشكی جدید، تعداد زیادی از كودكان را از اختلالات جسمی كه به واسطه ی این مرض پدید می آید نجات داده است پس با توجه به مطالب بالا مسلم می شود كه غذاها، عناصر اصلی برای استحكام ساختمان جسمانی محسوب می شوند و حفظ بهداشت جسم به منزله ی نگهداری این بنا از خرابی می باشد زیرا حفظ بهداشت اهمیت زیادی در ادامه سلامتی و حیات جسم دارد بنابراین توجه به حفظ بهداشت یكی از واجبات مهم بر گردن هر شخصی است كه می توان آن را جز واجبات دینی محسوب نمود.
به همین جهت است كه گفته اند: توجه به بهداشت و سلامتی جسم عبادت است چون نتیجه اهمال و سستی در حفظ بهداشت، آماده ساختن جسم برای قبول خطرات جسمانی است چه بسا ممكن است این خطرات به حیات افراد هم لطمه وارد سازد.
حفظ بهداشت شامل مطالب زیادی خود جسم و محیط طراف آن می باشد مثلا محدود ساختن غذاهای ضروری بدن و همچنین تعیین اوقات استفاده از این غذاها و محدود ساختن انواع طعامها و اجتناب از استعمال دخانیات و سایر مواد مخدر مانند تریاك، حشیش و همچنین دوری از مصرف غذاهای مضر و بی خوابی آور كه همه اینها جزو مسائل
[ صفحه 32]
بهداشتی است و همچنین حفظ كردن غذاها در بهار و تابستان از اثرات خارجی مانند گرما و پشه و از كثافتهایی كه حشرات ناقل آن هستند، بعد هم توجه مستقیم به خود جسم و اهمیت دادن به نظافت عمومی و خصوصی بدن، نظافت خصوصی مربوط به اعضای حواس مانند چشم، دهان، گوش و بینی همه ی اینها جزو مسائل بهداشت هستند.
در مسئله بهداشت اعمالی هست كه روزانه انجام آنها بر هر انسانی واجب است چون رعایت آنها سلامتی بدن را حفظ می كند، مانند استحمام به صورت صحیح و با شروط مخصوصی كه علم بهداشت تعیین كرده، آنهم در وقتهای معین، بعد از آن ورزش روزانه و توجه به لباسهای داخلی (زیر پیراهن، شورت) و خارجی از حیث نوع بافت و نظافت آنها، بعد هم دوری جستن از عادات زشت مانند شب زنده داری و انجام سایر اعمالی كه جسم را ناتوان می كند و ذكر همه آنها در اینجا لازم نمی باشد اینها مطالب مختصری از بهداشت است كه رابطه كامل با مثل مشهور «پیش گیری و بهداشت بهتر از معالجه است» دارد.
رساله امام رضا علیه السلام كه یكی از نوادر زمان خود می باشد در بیان مطالب، بسیار شیوا و رساست و شامل نصایح گرانبهایی است كه اگر هر عالمی از علمای طب بخواهد از این رساله را تشریح كند و یا تعلیقی بر آن بنویسد، مسلما به تألیف چندین كتاب پرحجم نیازمند خواهد شد باز
[ صفحه 33]
هم نخواهد توانست حق مطالب دقیق این رساله را ادا كند و این رساله پرمغز علمی به طور اختصار شامل تعدادی از علوم طبیعی مانند:
1 - علم تشریح
2- علم زیست شناسی
3 - علم وظایف الاعضاء (فیزیولوژی)
4 - علم امراض پاتولوژی
5 - علم حفظ بهداشت و علم پیش گیری
6 - علم غذاها
7 - علم شیمی
این رساله، آن مثل معروفی كه ذكر كردیم، به طور صحیح و روشن تفسیر كرده و اثرات آن را با بیان واضح شرح داده است كه من به زودی در تعلیق خود به این رساله مطالب آن را توضیح خواهم داد و نكات علمی آنرا هم كه می توان از لحاظ بهداشتی مورد استفاده قرار داد، بیان خواهم نمود.
چیزی كه لازم است قبلا به خواننده تذكر دهم این است كه: امام رضا علیه السلام كه درود و رحمت خداوند بر او باد این رساله طلائی را حدود سال 201 هجری برای مأمون خلیفه نوشته است آنهم در زمانی كه علم طب هنوز مراحل اولی خود را می پیمود و تحقیق در آن علم به صورت غیر علمی و فقط مبتنی بر تجربیات بود و در آن هنگام اكتشافات علمی
[ صفحه 34]
در طب وجود نداشت و میكروب ها كشف نشده بودند و چیزی هم از عناصر مهم غذائی مانند ویتامین ها و كلسیم ها شناخته نشده بود و طریق مقابله با میكروب ها به وسیله پنی سیلین و ترومایسین و اورومایسین و غیره كشف نشده بود.
البته مسائل این رساله نسبت به زمان خیلی به ظاهر ساده و به نظر می رسد ولی بسیار عمیق و پیچیده است و نیاز كامل به تحقیقات علمی درباره مسائل این رساله هست و بحثهای طولانی لازم دارد، تا اسرار و باطن مطالب این رساله كشف شود، تا بتوان آنها را با حقایق علمی امروزی پزشكی انطباق داد.
[ صفحه 35]
[1] براي كسب اطلاع بيشتر در مورد اين جدولها به كتاب (راز سلامتي آدمي) تأليف دكتر علي پريور مراجعه نمائيد.